Fysiek domein

Schone straten, een gezonde en veilige leefomgeving en een duurzame aanpak. Dat is belangrijk in Zwolle. We streven naar een circulaire economie en het tegengaan van plastic soep krijgt steeds meer maatschappelijke aandacht. Beleid en wetgeving zijn daardoor in beweging. Dit leidt tot veel energie en aandacht voor afvalpreventie en goed scheiden van afval en grondstoffen.  

Samen met ROVA werkt de gemeente aan het voorkomen, slim inzamelen en het verwerken en hergebruiken van huishoudelijk afval. Uit het afval van vandaag ontstaan immers de grondstoffen van morgen. Maar ook inwoners dragen hun steentje bij. Zij starten een opruimacties, adopteren een afvalbak, ruimen het zwerfvuil in hun buurt op, melden zwerfvuil bij ROVA en scheiden het afval. Wij zijn als gemeente wettelijk verantwoordelijk voor de inzameling en verwerking van het huishoudelijk afval in de gemeente. Van oorsprong was dit gericht op het bevorderen van de volksgezondheid. De afgelopen decennia is de focus steeds meer komen te liggen op duurzaamheid: van afval naar grondstof en het sluiten van de circulaire grondstofketen.

In Zwolle zijn we druk bezig met het terugdringen van de hoeveelheid restafval. Immers, hoe minder restafval, hoe beter voor het milieu en de portemonnee. Uiteindelijk willen we naar een situatie dat er geen afval is, maar dat we het als grondstof voor nieuwe producten gebruiken. In de afgelopen jaren hebben de inwoners van Zwolle veel minder restafval aangeboden dan de periode daarvoor (van 239 kilo restafval per inwoner per jaar in 2012 naar 177 kilo in 2019). Als gevolg van corona zien we een stagnatie van de daling in 2020. De effecten van de verdere uitrol van het faciliteren van afvalscheiding in de hoogbouw kan dat niet compenseren. Los van corona is de daling niet voldoende om de doelstelling aan het eind van de verlengde termijn van het Grondstoffenplan in 2022 te halen. Om de doelstelling te halen en de afvaltarieven niet boven inflatie te laten stijgen zijn aanvullende maatregelen nodig die al in het Grondstoffenplan zijn aangekondigd. Alleen zo blijft het doel van 100 kg in beeld en kunnen de effecten van de Afvalstoffenbelasting worden opgevangen.

De basis voor het beleid blijft tot en met 2022 het in 2017 vastgestelde Gemeentelijk Grondstoffenplan 2017-2020, gericht op "Zwolle zonder afval" op de middellange termijn. De gemeente zet in op een duurzaam gebruik van grondstoffen en een betaalbare afvalinzameling in Zwolle. Zwolle Zonder Afval bevat de volgende hoofdlijnen:

• Grondstoffenbeleid als belangrijke pijler onder het duurzaamheidsbeleid. Naast klimaatadaptatie en de energietransitie is het grondstoffenbeleid, als instrument om te komen tot een circulaire economie, een belangrijk onderdeel van het gemeentelijk duurzaamheidsbeleid.
• Koers op vergaande reductie van de hoeveelheid restafval. Concrete doelstelling is de hoeveelheid te verbranden restafval te verminderen tot 100 kg per inwoner per jaar eind 2022 (aangepaste looptijd ten opzichte van het oorspronkelijke plan vanwege de zorgvuldige uitrol van het spoor Faciliteren van de hoogbouw). Tegelijkertijd hanteren we als uitgangspunt dat er sprake blijft van een goedserviceniveau in de dienstverlening naar de Zwolse burgers en dat de afvalstoffenheffing niet omhoog gaat (uitgezonderd de reguliere inflatie). We doen dat door de uitvoering van drie sporen: eerst faciliteren en motiveren en vervolgens financieel belonen.

Een verdere verduurzaming zorgt ook voor het betaalbaar houden van de afvalinzameling. Financiële prikkels van het Rijk zoals de Afvalstoffenbelasting zorgen voor extra urgentie om de hoeveelheid restafval terug te brengen. Om de inhoudelijke doelstelling van 100 kg restafval per inwoner per jaar te realiseren en het financieel resultaat van het product afval binnen onze begroting te verbeteren, treffen we de volgende maatregelen:

• Invoering van een financiële prikkel op fijn restafval in een Zwolse vorm: Zwols Belonen. Hierbij hebben mensen die goed scheiden een financieel voordeel en betalen mensen die ondanks de voorzieningen niet goed scheiden en veel restafval aanbieden extra. De invoering van Zwols belonen is met inbegrip van een pakket aan compenserende maatregelen voor inwoners die door specifieke omstandigheden (gezinnen met luierdragende kinderen, mensen die gebruikmaken van incontinentiemateriaal, deel van de hoogbouw) meer afval produceren: het flankerende sociaal beleid. Onderdeel van dit sociaal beleid blijft de kwijtscheldingsregeling voor mensen die leven van het sociaal minima.
• Aanpassing van de haal- en brengvoorziening voor de grove afvalstromen (grof huishoudelijk afval, tuinzak). We gaan daarbij uit van limitering per jaar van de gratis haal- als de brengvoorziening. Om extra bijplaatsingen te voorkomen stroomlijnen we het proces om bijplaatsingen te voorkomen en aan te pakken met ROVA en reserveren we budget om eventuele extra bijplaatsingen/dumping als gevolg van de in te voeren maatregelen te bestrijden.

Zwols belonen wordt per 1 januari 2022 ingevoerd. We bereiden deze invoering in 2021 voor. In dit kader worden Zwollenaren goed meegenomen in en geïnformeerd over wat invoering voor hen betekent. De limitering van de haal- en brengvoorzieningen wordt per 1 maart 2021 doorgevoerd. De laatste maanden van 2020 en eerste maanden van 2021 worden benut om de invoering voor te bereiden en de stad te informeren. Verder staat 2021 in het teken van het afronden van het faciliteren van hoogbouw en compacte laagbouw.  

Het voorgestelde pakket aan maatregelen gaat leiden tot een substantiële verbetering van het financieel resultaat van het product Afval. Wij verwachten dat het huidige tekort van € 2.300.000,- per jaar kan worden verminderd tot een structureel tekort aflopend naar € 885.000,- in 2025. Er is dus nog geen sprake van een structureel sluitend perspectief. Dit is deels verklaarbaar door de gekozen zachte landing (eerste stap in verminderen hoeveelheid gratis grof afval en gratis tuinzakken en de flankerende maatregelen voor specifieke huishoudens), het niet extra (boven inflatieniveau) verhogen van de afvaltarieven en onzekerheden op de afvalmarkt.

We stellen voor om het tekort voor een periode van vier jaar (2021 tot en met 2024) met incidentele middelen af te dekken. Dit doen we door de voorziening voor afval in deze periode jaarlijks aan te vullen met € 750.000,-. Achterliggende motivatie:

• Ervaring met werking maatregelen opdoen. Het exacte effect van de voorgestelde maatregelen moet in de praktijk blijken. Het geprognosticeerde tekort kan hoger of lager uitvallen, afhankelijk van de mate van effectiviteit van de maatregelen in de stad. Door eerst ervaring op te doen met het maatregelenpakket, kan wanneer nodig na enkele jaren (structureel) worden bijgestuurd. “Zwols Belonen” moet een langere periode zijn ingevoerd om optimale resultaten te (kunnen) boeken.
• Ontwikkelingen op de afvalmarkt. De afvalmarkt is dynamisch van aard en deels onvoorspelbaar. We voorzien ontwikkelingen die op korte dan wel middellange termijn van invloed kunnen zijn op het gemeentelijke grondstoffenbeleid en de bijhorende financiële systematiek. Eén van de ontwikkelingen betreft de prijsstelling van inzameling en verwerking van PMD. We hopen op korte termijn meer inzicht in en duidelijkheid te krijgen over het (mogelijk positief) financieel effect van deze ontwikkeling. We volgen daarnaast andere relevante ontwikkelingen op de voet en vertalen waar mogelijk de effecten van de ontwikkelingen naar het meerjarig financieel perspectief voor het product afval.
• Structurele ruimte beperkt. De structurele financiële ruimte van onze gemeente is beperkt. Dit betekent dat we zorgvuldig afwegen welke investeringen we structureel en welke we incidenteel kunnen/moeten afdekken. Voor afval achten we, onder andere vanwege voorgaande punten, een dekking via incidentele middelen passend. Dit doen we meerjarig (4 jaar) om het financiële vraagstuk niet zonder meerjarige financiële oplossing op het bord van een volgend college te leggen. Wat ook meespeelt is dat 2021 een belangrijk jaar wordt. Op de eerste plaats door de aanstaande kabinetswissel, maar ook door de herverdeling van het gemeentefonds. De praktijk moet uitwijzen wat de effecten van deze ontwikkelingen zijn op ons structurele financiële perspectief.

OPK-regeling
We vervangen de huidige regeling voor inzameling van Oud Papier en Karton door verenigingen in Zwolle (OPK-regeling). We onderschrijven het belang van de inzet van bewoners en verenigingen bij het mooi en schoon houden van de woonomgeving. Daarom hebben we gezocht naar een alternatief voor de OPK-regeling. Met de regeling “Mooi Belonen” bieden we een alternatief dat verenigingen (of andere maatschappelijke organisaties) beloont voor het verrichten van maatschappelijke inspanningen. Met invoering van deze regeling werken de gemeente en deelnemende verenigingen samen aan een nóg mooier Zwolle.
We introduceren de nieuwe regeling per 1 juli 2021. Dit doen we gefaseerd. De bestaande regeling wordt daarom financieel afgebouwd in vier jaar. In de eerste helft van 2021 blijft de huidige regeling van kracht en krijgen verenigingen 100% van de vastgestelde gemiddelde vergoeding op basis van gemiddelde (hoge) papieropbrengst van de jaren 2014/2015/2016. Met ingang van juli 2021 krijgen ze nog 75% van de vaste vergoeding, de resterende 25% wordt dan verdeeld via de nieuwe regeling. Vanaf juli 2022 daalt de huidige vergoeding naar 50% en in juli 2023 naar 25%, waardoor het beschikbare budget voor de nieuwe regeling jaarlijks met 25% toeneemt. Medio 2024 is de oude regeling afgebouwd en de nieuwe regeling volledig ingevoerd.

In 2021 is de daling van de totale hoeveelheid restafval ondanks corona weer licht ingezet. Per inwoner zamelden we 181 kg fijn restafval in (in vergelijking met 2020 was dit 191 kg restafval). Ons college heeft besloten de invoering van een tarief op restafval uit te stellen tot 1 januari 2023 om er voor te zorgen dat alle huishoudens ook in staat zijn om het afval in gescheiden grondstoffen aan te bieden voordat er wordt overgegaan op een tarief op restafval.

Sinds 1 april 2021 is het haal- en brengsysteem van grof afval gelimiteerd. Deze limitering heeft een goed resultaat opgeleverd, met name de pieken op het gebied van houtafval zijn met de 500 kilogramregeling eruit gefilterd. Voor grof restafval zien we dat het milieubrengstation onverminderd goed gebruikt wordt (ondanks de limitering); deels is dit ook een neveneffect van Corona maar deels zien we dat de meeste inwoners goed uit kunnen met de 500 kilogramregeling. Door de limitering van het aantal keren dat tuinafval wordt opgehaald, zien we een toename van de reguliere gft-inzameling en een sterke afname van het aantal aangevraagde tuinzakken.

De nieuwe Activiteitenregeling Schoon Zwolle is het alternatief voor de regeling op het gebied van oud papier. Op verzoek van de deelnemende organisaties is de start van de activiteitenregeling uitgesteld tot 1 januari 2022. Ook de afbouw van de oud papierregeling is met een half jaar uitgesteld.

Zwolle zonder afval; uit het afval van vandaag ontstaan de grondstoffen van morgen, zodanig dat:

• We voldoen aan de zorgplicht voor afval en de volksgezondheid gewaarborgd blijft.
• De hoeveelheid restafval eind 2022 is gedaald tot 100 kg per inwoner per jaar.
• De scheiding van restafval en herbruikbare grondstoffen toeneemt.
• De kosten voor de Zwollenaren gemiddeld niet meer stijgen dan de inflatie: duurzamer, maar niet duurder.
• De hoeveelheid zwerfafval niet toeneemt en bij voorkeur afneemt.
• We een bijdrage leveren aan een circulaire economie in bredere zin dan de formele rol van de gemeente ten aanzien van huishoudelijk afval

Gemeentelijk Grondstoffenplan - Uitwerkingsplan

William Dogger

Activiteiten afvalpreventie en hergebruik grondstoffen

• Verdere uitvoering van het Grondstoffenplan. Het brede maatregelenpakket loopt langs de drie sporen Faciliteren, Motiveren en Belonen. Daarbij kiezen we er voor om eerst in te zetten op faciliteren en motiveren en pas daarna op financieel belonen:
  • Spoor A: Faciliteren. Extra voorzieningen treffen, zodat iedereen de mogelijkheid heeft afval en grondstoffen goed en makkelijk te scheiden. Activiteiten in het faciliterende spoor zijn erop gericht om afval voorkomen en goed scheiden voor de inwoners eenvoudiger te maken. We zetten in op een betrouwbare dienstverlening en goede en slimme voorzieningen die passen bij de stad. De activiteiten in dit spoor betreffen vooral de gescheiden inzameling in de hoogbouw en decentrale brengvoorzieningen.
  • Spoor B: motiveren.  Via dit spoor worden inwoners via gerichte communicatie en informatieverstrekking gestimuleerd afval te voorkomen en/of beter afval en grondstoffen te scheiden. We mikken met onze communicatie-aanpak op een bewuster aankoop-, scheidings- en afdankgedrag van de Zwolse inwoners.
  • Spoor C: Belonen. Met het beloningsspoor wordt een financiële prikkel in het grondstoffenbeleid geïntroduceerd. Een financiële prikkel die alle Zwollenaren stimuleert om de geboden faciliteiten te benutten is nodig om de 100 kg restafval te halen.
• In 2021 ronden we het spoor "faciliteren" af ten aanzien van met de uitrol van voorzieningen voor de hoogbouw en compacter bouw. In 2021 pakken we de meest complexe buurten aan, onder meer de compacte wijken rond de Binnenstad, zoals Assendorp, en de binnenstad zelf. Bij de Binnenstad kijken we naar kansen om de inzameling van huishoudelijk afval en bedrijfsafval logistiek te combineren.
• In 2021 bereiden we de implementatie voor van Zwols Belonen, een Zwolse prijsprikkel op fijn restafval om het voorkomen en goed scheiden van afval te stimuleren. We komen in dit kader in de loop van 2021 met een uitwerking van de sociale component van het afvalbeleid.
• In 2021 voeren we een limitering per jaar van de gratis haal- en brengvoorziening: 500 kg per jaar op het Milieubrengstation, 1 keer per jaar gratis haalvoorziening voor grof huishoudelijk afval en 2 keer per jaar een gratis tuinzak (voor- en najaar). Vaker is mogelijk, maar dan wordt betaald door de gebruiker. We monitoren de effecten ten behoeve van de keuzes vanaf 2022, gekoppeld aan de invoering van Zwols Belonen.
• In 2021 ronden we de doorontwikkeling van de aanpak en het voorkomen van bijplaatsingen af en implementeren deze aanpak. Uitgangspunt is een intensieve samenwerking tussen gemeente (beleidsinhoud, toezicht en handhaving), ROVA, maar ook partners als woningcorporaties. De nadruk ligt op de aanpak van "Hotspots".
• In 2021 voeren we de nieuwe OPK-regeling (gefaseerd) in.
• We zetten met ROVA, de VNG en de NVRD in op beïnvloeding van landelijk beleid om de grondstofketens te sluiten. Dit gaat verder dan de formele verantwoordelijkheid van de gemeente. Het gaat dan bijvoorbeeld om het aanscherpen van de verantwoordelijkheid van producenten.
• In 2021 voeren we met ROVA het overall communicatieplan uit. Het accent ligt daarbij naast informeren steeds meer op gerichte gedragsbeïnvloeding.
• In 2021 continueren we de samenwerking met Apeldoorn en Deventer op het gebied van afval/grondstoffen.
• In 2021 breiden we met de partners de activiteiten van Waardering uit.
• In het eerste kwartaal 2021 komen we met we met een voorstel over de ja/ja sticker voor ongeadresseerd reclamedrukwerk.
• We continueren de subsidie voor Stichting Kringloop Zwolle en de samenwerking met partners als Gift City en de repair café's.

Om eerst het spoor Faciliteren uit het Grondstoffenplan helemaal uit te voeren, is de invoering van het tarief op restafval uitgesteld tot 1 januari 2023. In 2021 zijn we gestart met het faciliteren van de complexe delen van de stad (hoogbouw, compacte bouw, compacte buurten) in het scheiden van GFT en PMD. Door de complexiteit van de desbetreffende wijken vindt een groot deel van deze uitrol voor de zomer van 2022 plaats. Het spoor Motiveren is voorbereid in 2021 en wordt in 2022 uitgevoerd.

De limitering voor het haal- en brengsysteem voor grof huisvuil en grof tuinafval is in 2021 ingevoerd en heeft geleid tot flinke reducties. Ook de nieuwe activiteitenregeling Schoon Zwolle is succesvol geïmplementeerd.
Daarnaast hebben we 2021 gebruikt om de registraties en het proces voor de aanpak van bijplaatsingen op orde te brengen. Bijplaatsingen worden vanaf 2021 centraal geregistreerd.

De lasten en de baten zijn beiden € 467.493 lager, hetgeen leidt tot een resultaat  van € 0. Omdat voor afval altijd een sluitende exploitatie wordt beoogd, wordt het resultaat verrekend met de egalisatievoorziening afval.

De lagere lasten worden gerealiseerd door:

• In de basistaken is er een voordeel van € 290.000. Dit wordt veroorzaakt door activiteiten die zijn  vertraagd en daarmee leiden tot een lager tarief per aansluiting dan begroot.
• Doordat het project "tarief op restafval" naar 1-1-2023 is doorgeschoven, verschuiven de projectkosten voor circa € 85.000 naar 2022.
• Er is een voordeel op kwijtschelding dat wordt veroorzaakt door eenmalige voordelen in zowel kwijtscheldingen als oninbare vorderingen. Dit resulteert in een lagere last van € 239.000.
• Het aanbieden van meer tonnages restafval, grof restafval en GFT dan begroot zorgt tevens voor hogere natransport en overslag kosten. Dit zorgt uiteindelijk voor een nadeel van € 221.000.
• Door de limitering zien we verschuivingen in de tonnages bij het milieubrengstation. Dit levert in totaal een voordeel op van € 44.000.
• Daarnaast zijn er nog diverse kleine voordelen van € 30.000.

De lagere baten worden gerealiseerd door:

• Vanwege een toename in de prijs per tonnages en het aantal tonnages is er zowel bij oud papier (€ 582.000) als bij PMD (€ 258.000) een hogere bate. Daarnaast is er bij PMD een hogere inkomst in verband met een eindafrekening vanuit 2019 wat een voordeel oplevert van € 100.000.
• Er is sprake van een lagere opbrengst met betrekking tot de afvalstoffenheffing wat resulteert in een nadeel van € 64.000.
• Deze voordelen op de lasten van € 467.493 en de baten van € 876.000 worden verrekend met de voorziening afval. Er wordt € 1.343.000 minder onttrokken vanuit de voorziening afval.