Fysiek domein

In november 2019 is het klimaatakkoord ondertekend door de VNG. In dit akkoord staat de ambitie centraal om in 2030 in Nederland 49% van de CO2 uitstoot te hebben gereduceerd ten opzichte van 1990. Wij nemen dit streven over. Dat is een stevige opdracht die we in Nederland met zijn allen moeten waarmaken. Het behalen van deze doelstelling vindt plaats via een transitie waarin we afhankelijk zijn van de inzet van veel partijen, de ontwikkeling van innovatie en wetgeving en de beschikbaarheid van kennis, draagvlak en investeringsbereidheid. Waar we staan is weergegeven in de energiemonitor.

Wij volgen het tijdspad en ritme van het Klimaatakkoord. Hierdoor kunnen we goed aansluiten bij regelgeving en subsidietrajecten en in communicatie naar inwoners toe dragen we onze boodschap uit in lijn met het Klimaatakkoord. Met onze regiefunctie wakkeren wij deze energiebeweging aan in de stad. We denken mee en faciliteren, initiëren, sturen en beïnvloeden daar waar al iets gebeurt op stadsniveau, in wijken en buurten. Wij kunnen niet verplichten en daarmee hebben wij geen zekerheid over het halen van onze doelen. Elk initiatief – klein of groot – draagt bij aan de afspraak om in 2050 klimaatneutraal te zijn. Het ontwikkelen van goed partnerschap en slimme coalities met inwoners en organisaties staat daarbij centraal.
Om deze rol te vervullen moeten ook randvoorwaarden worden ingevuld op bijvoorbeeld wetgeving en financiering vanuit het rijk. Ook de ontwikkelingen in Europa (klimaatwet en green deal) en de ontwikkeling in de provincie en in de stad bepalen het tempo waarin de energietransitie in Zwolle kan plaatsvinden. In deze continu veranderende omgeving bepalen wij steeds onze koers.

In deze begroting zijn de activiteiten voor 2021 opgenomen en onderverdeeld in 2 pijlers: de pijler gebouwde omgeving inclusief warmtetransitie en de pijler grootschalige elektrische opwek.

In onze pijler Gebouwde omgeving zetten we ons de komende tien jaar in om drie Zwolse wijken (Holtenbroek, Aalanden, Berkum) van het aardgas af te krijgen. We hebben een transitievisie warmte en werken die in 2021 uit met onder andere een ontwikkelstrategie warmtenetten en het concreet maken van de organisatie van de warmteketen. De voorgenomen aanpak richt zich stadsbreed op de reductie van energiegebruik door isoleren en energiezuinig wonen en werken. Hieronder valt ook de voorbeeldrol van de gemeente met haar eigen vastgoed en energieverbruik in de openbare ruimte. We zien de energietransitie als katalysator voor een brede (regionale) ontwikkeling met nieuwe perspectieven voor de lokale economie. Voor het aanjagen van de energietransitie op bedrijventerreinen trekken we op met het provinciale programma NEO.

Vanuit de pijler grootschalige opwek richten wij ons vooral op grootschalige zon- en windenergie. De ontwikkelingen van groen gas staat in de kinderschoenen. We volgen deze ontwikkelingen nauwgezet maar zetten hier nu niet actief op in. Zodra een kansrijke ontwikkeling zich in Zwolle aandient zal hier een afzonderlijke voorstel voor worden opgesteld We streven ernaar dat een substantieel deel van de in Zwolle gebruikte energie in Zwolle wordt opgewekt. Wij realiseren ons dat de ontwikkeling van het elektriciteitsnet limiterend zal zijn in het behalen van onze doelstellingen en proberen de impact vanuit onze rol te beperken.

Samen met gemeenten in West-Overijssel is toegewerkt naar een concept bod aan het nationale programma RES in 2020. In 2021 werken we toe naar het RES 1.0.

De beschikbare middelen bepalen mede hoeveel activiteiten we kunnen uitvoeren in 2021. We zetten actief in op het binnenhalen van subsidies vanuit het Rijk en Europa. Onze inspanningen zijn deels gericht om met goede proposities te komen voor het kansrijk aanvragen van deze subsidies. Ook hier is er geen zekerheid dat we deze middelen ook daadwerkelijk krijgen en dat is bepalend voor welke activiteiten we kunnen uitvoeren en welke doelen we halen.

Er is een stadsbrede, externe communicatiestrategie opgesteld voor het programma Energietransitie en deze is met de Raad gedeeld. De capaciteit voor communicatie is versterkt en de uitvoering loopt.
Tevens is de RES 1.0 tot stand gekomen, is de Energiemonitor verschenen en is voor programma en project Holtenbroek/Aa-landen een risicodossier opgesteld.

Pijler Gebouwde Omgeving bevindt zich in de doorgroeifase. Veel staat, is operationeel en wordt nu uitgerold. Zo is het Duurzaam Bouwloket gestart, heeft proeftuinproject Berkum Energieneutraal de eerste fase positief geëvalueerd en is de tweede besparingsronde met bewoners opgestart en is het marktplein van Transform ingericht. De uitvoering van de Regeling Reductie Energieverbruik (RRE) is positief geëvalueerd en het programma Regeling Reductie Energieverbruik Woningen (RREW) is van start gegaan. Deze worden in nauwe samenwerking met en op initiatief van een aantal bewoners- en wijkinitiatieven uitgevoerd. Dit laat zien dat het (vaak op informele wijze) betrekken van bewoners met kleine maatregelen helpt bij het creëren van collectief bewustzijn en bewonersgroepen waarmee samengewerkt kan worden. Daarmee wordt het netwerk uitgebreid. Inmiddels wordt er in ruim 10 wijken op deze manier gewerkt.

Binnen de pijler gebouwde omgeving is het cluster Warmtevoorziening (voorheen warmtetransitie) qua capaciteit het afgelopen halfjaar goed op sterkte gebracht. Op stedelijk niveau worden belangrijke stappen gezet in het inventariseren van beschikbare alternatieve warmtebronnen en het formuleren van het handelingsperspectief voor de gemeente voor een effectieve inzet van deze bronnen.
Van project Holtenbroek/Aa-landen dat zich richt op het ontsluiten van een geothermiebron en het daarop aansluiten van een warmtenet voor verwarming van deze wijk is fase 1 van start en staat het wijkuitvoeringsplan in de steigers. Daarnaast zijn afgelopen jaar college en raad via diverse bijeenkomsten meegenomen in de voorbereidingen omtrent oprichting van een warmtebedrijf.

Pijler Grootschalige Energie-infra (voorheen grootschalige opwek) heeft de afgelopen jaren initiatieven geïnitieerd en opgestart. In Tolhuislanden ondersteunen we een coöperatie bij de totstandkoming van windmolens en werken we toe naar concreet inrichtingsplan. Dit cluster  komt nu in de fase om de eerste projecten die uitvoeringsgereed zijn over te dragen aan andere delen van de gemeentelijke organisatie zoals de energie-initiatieven (waterstof, uitbreiding HoogSpanning/MiddenSpanning (HS/MS) en mestvergister) in cluster Noord nabij Hessenpoort. Deze worden overgedragen aan het project Hessenpoort (gebiedsontwikkeling Hessenpoort). Een fase dus om verbindingen te leggen binnen de interne organisatie en overdracht te realiseren.

In de Energiemonitor die tegelijkertijd met de begroting is gedeeld is aangegeven hoe de scores ten aanzien van CO2 reductie, energiebesparing en duurzame opwek zich ontwikkelen.

We bevorderen dat Zwolle op termijn energieneutraal is, zodanig dat:  

• Er een verschuiving plaatsvindt van een energiehuishouding die gebruik maakt van fossiele brandstoffen naar een energiehuishouding die gebruik maakt van hernieuwbare bronnen waarbij het energieverbruik van gas en elektra afneemt en het % duurzaam opgewekte energie stijgt.
  • in 2030 49% van de CO2 uitstoot is gereduceerd ten opzichte van 1990 (klimaatakkoord)
  • In 2025 de hoeveelheid CO2-uitstoot in vergelijking met 1990 25% lager ligt en dat we 25% van de totale energievraag op duurzame wijze opwekken (plan van aanpak)
  • Voor de gebouwde omgeving:
• In de periode 2015 - 2025 minimaal 25% energiebesparing wordt gerealiseerd, ofwel een verlaging van het energiegebruik (achter de meter) van 1,6 PJoule per jaar.
• waarvan 0,33 PJoule te realiseren door particulieren, resulterend in een CO2- uitstootreductie in 2025 van 135 kiloton.
• waarvan 1,27 PJoule te realiseren door bedrijven en instellingen resulterend in CO2- uitstootreductie in 2025 van 300 kiloton.
  • de gemeentelijke organisatie per 2030 energieneutraal is.
• Voor grootschalige duurzame opwek:
  • Bij het beoogde doel van 25 % reductie de uitstoot in 2025 maximaal 375 kton bedraagt (exclusief vervoer en vervoer) ten opzichte van de 500 kton in 1990.
  • In 2025 van het resterende energieverbruik van 4,8 PJ per jaar, minimaal 25% (1,2 PJ per jaar) grootschalig duurzaam wordt opgewekt, hetgeen leidt tot een vermindering van CO2 uitstoot ter waarde van circa 125 kiloton.
• Energie wordt ingezet als motor voor een toekomstbestendige ontwikkeling, waarbij wordt gewerkt aan én de verlaging van de CO2-uitstoot én gebieden waardevol worden en blijven en waarbij de (regionale en lokale) economie én de sociale infrastructuur van Zwolle en regio wordt versterkt (realiseren van sociaaleconomische meerwaarde).
• Energie wordt ingezet als motor voor toekomstbestendige ontwikkelingen. Daarbij wordt gewerkt aan de verlaging van de CO2-uitstoot en tegelijkertijd van het versterken van de economische infrastructuur van Zwolle en de regio. Energiemaatregelen gaan samen met het realiseren van sociaal-economische meerwaard.

Plan van aanpak Zwolle geeft energie 2018-2022

Ambitiedocument Zwolle geeft je energie (2017)

Zwolse Energiegids (nov 2017)

Verkenning warmtegids

Rapport Verkenning Zwolse Warmteketen (juni 2020)

Transitievisie Warmte (sept 2020)

Aangescherpte Strategie Programma Energie (sept 2020)

Monique Schuttenbeld

Programmaplan energietransitie
Voor de uitvoering van het programmaplan energietransitie is vanaf 2020 een groot deel van het budget structureel opgenomen in de begroting. Daarnaast is bij de perspectiefnota 2020 een jaarlijks budget aan incidentele projectmiddelen beschikbaar gesteld van € 800.000 voor 2020 en €500.000 voor de jaren 2021- 2023.

Met het structurele budget is een groot deel van de capaciteit die wordt ingezet op de energietransitie, nu structureel ingebed in de begroting. Het gaat daarbij om inzet van programmamanagement, secretaris, ondersteuning, coördinatie gebouwde omgeving/warmte en grootschalig, etc. Daarnaast is er een structureel uitvoeringsbudget beschikbaar voor lokale initiatieven en het verbeter en bespaarloket.Het structurele budget voor energietransitie 2021 van €668.000 wordt in combinatie met de incidentele middelen voor 2021 van €500.000 ingezet voor de uitvoering van het programmaplan. Deze uitvoering wordt programmatisch opgepakt en staat beschreven onder de toelichting bij kredieten.   

Het structurele budget voor energietransitie 2021 is in combinatie met de incidentele middelen voor 2021 ingezet voor de uitvoering van het programmaplan. Deze uitvoering wordt programmatisch opgepakt en staat beschreven onder de toelichting “realisatie kredieten".

De lasten zijn € 188.433 lager dan begroot. Omdat de baten eveneens € 23.191 lager zijn en er € 57.000 meer is gestort in de reserves en €120.000 minder is uittrokken uit de reserves, wordt een resultaat gerealiseerd van € 11.758 nadelig.

Deze afwijkingen kunnen als volgt worden verklaard:

• De begroting voor structurele capaciteit Energietransitie laat geen afwijkingen zien.
• Voor het onderdeel "gebouwde omgeving" zijn de kosten € 201.010 lager dan geraamd:
  • De kosten zijn € 57.818 lager omdat werkzaamheden over het jaar heen lopen. Voor deze werkzaamheden zijn in 2021 al wel verplichtingen aangegaan, maar zullen de kosten in 2022 worden gemaakt. Voor deze overlopende verplichtingen is het budget gereserveerd in de reserve nutvw-fysiek, waardoor de reservestorting € 57.000 hoger is dan geraamd.
  • De kosten zijn € 120.000 lager omdat het incidentele budget 2021 voor gebouwde omgeving niet is aangewend. Hierdoor is de onttrekking uit de reserve nutvw-fysiek eveneens € 120.000 lager. Deze werkzaamheden zijn opgenomen binnen het jaarplan 2022 (oa. Transform, Bedrijvenaanpak en participatie).
  • De kosten voor project "verbinder Stadshagen" zijn €24.191 lager dan geraamd. Deze werkzaamheden, die door de provincie worden gesubsidieerd, zijn in 2021 opnieuw opgestart en lopen door in 2022. Hier tegenover staat een lagere inkomst van eveneens € 24.191, doordat de subsidie-verantwoording ook pas in 2022 zal plaatsvinden. Daarnaast zijn de inkomsten € 1.000 hoger omdat de geraamde subsidie voor stimuleren maatregelen energieadvies via loketten van € 9.000 niet is verantwoord in 2021, maar een niet geraamde subsidie van € 10.000 voor inkoopacties wel.  
• Tot slot zijn kosten van € 12.577 in rekening gebracht voor de KEC-toets. De kosten, die verdeeld zijn over klimaat, energie en circulair, waren niet geraamd binnen het jaarplan 2021 en zorgen uiteindelijk voor een overschrijding op het budget. In het kader van Berap 2022-2 zal worden bekeken in hoeverre de kosten voor 2022 binnen het budget kunnen worden afgedekt.

Pijler Gebouwde omgeving

Stadsbreed
Vanaf januari 2021 heeft Zwolle een nieuw Energieloket, Duurzaam Bouwloket dat samen met 21 andere Overijsselse gemeenten is ontwikkeld. Het bestaat uit een zeer toegankelijke website, aangevuld met mogelijkheid tot telefonisch advies via het klantcontactcentrum. Dit loket wordt de komende jaren gezamenlijk beheerd en doorontwikkeld
Fysieke ondersteuning in de wijken, maatwerkadviezen, ondersteuning bij bewonersavonden of collectieve inkoopacties waren ook in 2021 een belangrijk onderdeel van de dienstverlening van de gemeente.

In 2021 hebben we op basis van de opgestelde communicatiestrategie gewerkt aan de zichtbaarheid van de verduurzaming van onze stad. Daarin zochten en zoeken we samenwerking met bijvoorbeeld klimaatadaptatie en mobiliteit om te zorgen voor een integrale communicatie. Via campagnes, de informatiefilm over de energietransitie en bijvoorbeeld de Duurzame Huizenroute kwam de energietransitie steeds in beeld. Ook liepen de acties in het kader van de RRE-subsidies door.

Berkum
In het project Berkum Energieneutraal ontwikkelt de gemeente als partner samen met de wijk het plan on te komen tot een aardgasvrij-ready wijk in 2028. Belangrijke stap in 2021 was de wijkenquete, die door 35% van de wijkbewoners is ingevuld. In deze enquête hebben Berkumers hun wensen, eisen en zorgen gedeeld. Deze input helpt ons nog beter vraaggericht te kunnen werken in aan het verduurzamen. In 2021 is de eerste verduurzamingspilot afgerond en geëvalueerd. Dit is een bouwsteen voor de vervolgpilot die ook in 2021 is gestart. Tijdens deze pilot worden inwoners gefaciliteerd en nauwgezet gevolgd in hun verduurzamingsproces. Verder is in 2021 het proces gestart om samen met bewoners het traject tot keuze van een nieuw wijkenergiesysteem te doorlopen. En bleven we de energie coöperatie Berkum verbinden met mogelijke kansrijke ontwikkelingen op het gebied van duurzame opwek van energie.

Warmtevoorziening
In 2021 is gestart met het uitwerken van de vertrekpunten zoals het bepalen van de voorkeurs-infrastructuur per wijk of buurt, de wijkselectie en uitwerking van de transitie in wijkuitvoeringsplannen. Ook is gestart met het opstellen van de ontwikkelstrategie warmtenetten en die ronden we in 2022 af.

Project Holtenbroek/Aa-landen
In 2021 zijn we verder gegaan met de ontwikkeling van de eerste fase van een warmtenet in Holtenbroek. Dit betreft aansluiting van ca. 3.000 woningen primair gevoed door een geothermiebron. De inzet richtte zich op de verdere ontwikkeling van de bron, de organisatie van de warmteketen en (het voorbereiden van) het maken van afspraken met afnemers. Uit een wijkanalyse is bepaald welke delen (clusters) kansrijk zijn om te onderzoeken. We richten ons voor de ontwikkeling van de geothermiebron op het maken van afspraken met grotere warmteafnemers in deze twee wijken (scholen, woningbouwcorporaties, gemeentelijk vastgoed) en herontwikkelingen (Zwarte Waterzone, Zwartewaterallee). Daarbij kijken we ook hoe we particulieren in deze kansrijke clusters kunnen meenemen.
Samen met de afnemers hebben we de business case in beeld gebracht in 2021 en werken we deze in 2022 verder uit. Dit is de basis voor het maken van samenwerkingsafspraken in 2022.

Ook zijn verdere stappen gezet in de ontwikkeling van de geothermiebron op basis van de samenwerkingsovereenkomst.  Ook is deelname aan het onderzoeksproject RESULT binnen het Europese subsidieprogramma Geothermica voortgezet. Dit biedt een kans om versneld tot een proefboring te komen in een proces met verschillende Go / No Go momenten om al of niet een volgende fase in te gaan. In 2021 zijn nadere geologische onderzoeken en technische uitwerkingen uitgevoerd. Het aanvragen van een SDE subsidie is niet gedaan aangezien de voorwaarden dit jaar niet gunstig waren.

Bij positieve tussentijdse besluiten volgt in 2022 een investeringsbeslissing door het consortium voor het uitvoeren van een proefboring. De totale externe investeringen in geothermie Zwolle kunnen oplopen tot ca. € 15 -18 miljoen, waarvan ca. € 5,6 miljoen wordt gedekt door de subsidie en het overige deel door een financiële deelname van partijen in het consortium. Een groot deel van de ontwikkelingskosten zullen door het consortium worden overgenomen. De gemeente blijft echter betrokken als houder van de opsporingsvergunning en als regievoerder voor de warmtetransitie.

Pijler Grootschalige Energie Infra

Onze ambitie op gebied van elektrische opwek is vastgelegd in de RES 1.0. De raad heeft ingestemd met dit bod en we zijn aan de slag gegaan met de uitwerking. Daarbij zijn de resterende (lang lopende) grote energieprojecten opgeleverd. De zonneparken zoals Bomhofsplas, Sekdoornplas en Herfte zijn operationeel en het zonnepark De Weekhorst is aangesloten.
Met Tolhuislanden op basis van de gebiedsovereenkomst gewerkt aan een concrete planinvulling om daarmee het gebiedsbod gestand te doen.
Op Hessenpoort zijn stappen gezet voor verdere verduurzaming van diverse energie initiatieven zoals een mestvergistingslocatie, waterstofproduktiefabriek en het uitbreiden van het HS/MS station. Hierover is de raad in 2021 geïnformeerd. Dit doen we gebiedsgericht in samenwerking met het economisch programma op Hessenpoort. Hierbij is er een nadrukkelijke samenwerking met het ministerie van Economische Zaken en de relatie naar Hessenpoort als provinciale topwerklocatie.

Ook richtten we ons in 2021 op de verdere uitwerking van een intergemeentelijke samenwerking met de gemeenten Staphorst, Zwartewaterland en Dalfsen op het thema energie (waaronder ook biogas), energie landschap en netwerkcongestie. De ons omliggende gemeenten kijken, voor hun deel van de bijdrage in de RES, nadrukkelijk naar het grensgebied met Zwolle, en dan met name naar gebieden die aansluiten bij Tolhuislanden of het gebied ten westen hiervan. Samen met de provincie wordt verkend of er een gemeenschappelijke visie op een energielandschap kan worden geformuleerd.

Door intensivering van de samenwerking met Enexis en Tennet is dit jaar meer inzicht gekregen in de schaarste op het netwerk resp. de netcongestie en zijn bestuurlijke afspraken gemaakt om deze gezamenlijk op te pakken. Dit is breed opgepakt niet alleen vanuit de opgave voor de energietransitie maar ook vanuit de verduurzaming van de mobiliteit en de woningbouwopgave. Om te voldoen aan de volledige vraag vanuit deze opgaven moet in Zwolle fors geïnvesteerd worden in het lokale elektriciteitsnetwerk en trafostations de komende jaren. Dit betekent ook dat wij aan de lat staan voor een goede ruimtelijke inbedding van de benodigde verzwaring van het elektriciteitsnet. De raad is hier in 2021 over geïnformeerd. In 2022 wordt dit verder uitgewerkt in samenwerking met Enexis en Tennet

Ander belangrijk thema was de inzet van innovatieve ontwikkelingen op gebied van energie-opslag en energieconversie (bijvoorbeeld de productie van groen gas en waterstof en de uitbreiding van een HS/MS station), deels om ook bij netcongestieproblemen door te kunnen gaan met bijvoorbeeld de realisatie van zonnedaken op bedrijfspanden en op parkeerterreinen. Bedrijventerrein Hessenpoort is hierbij centrum voor de ontwikkeling van een Energie-Hub. Samen met bedrijven, kennispartners en provincie is vanuit het programma gewerkt om te komen tot projecten met een eigen structuur en financiering. We werken nauw samen met het project ‘Top werklocatie” rond Hessenpoort. Samen met bedrijven en stichting WeSustain werkten we in 2021 aan een energie experimenteer status voor dit gebied en de doorontwikkelingen van de initiatieven. Hierover zijn per initiatief nadere afspraken gemaakt.

Energietransitie incidenteel

Energie incidenteel 2021

Programmabudget energie 2022

Programmabudget energie 2023

Berkum energieneutraal 2025

Verbeterloket bespaarloket energie

Assendorp energieneutraal

Duurzaam Dieze-Oost

RREW

Grootschalige energietransitie

Warmtetransitie Zwolle

WUPs Holtenbroek/Aa-landen

Warmtetransitie Holtenbroek/Aa-landen

PAW Berkum

Hieronder wordt een financiële toelichting gegeven op de projecten, de inhoudelijke toelichting is opgenomen onder de toelichting "realisatie kredieten".

Programmabudget Energietransitie 2020
Dit krediet is afgesloten. Conform de toelichting in de jaarrekening 2020 en de melding bij Berap 2021-1 is het restantbudget 2020 van €396.695 in 2021 toegevoegd aan de middelen die voor 2021 beschikbaar zijn gesteld. De middelen zijn overgeheveld naar budgetten gebouwde omgeving, grootschalige Energietransitie, warmtetransitie en incidentele capaciteit & centrale communicatie en zijn ingezet voor de uitvoering van de jaarplannen 2021.

Energietransitie incidenteel 2021/2022
Van het restantbudget van 2020 is € 151.695 toegevoegd aan het krediet incidentele capaciteit en communicatie 2021. Daarmee is het gelukt om de uitvoering van het jaarplan 2021 binnen de begroting uit te voeren. Eind 2021 resteert nog een klein restant van € 28.712 dat zal worden ingezet voor centrale communicatie in 2022. Dit restant zal worden overgeheveld naar het krediet incidentele capaciteit 2022. Na overheveling van de middelen zal het budget Energietransitie incidenteel 2021 worden afgesloten.

Afronding RRE-subsidie rijk en subsidie WUP-Berkum Provincie in 2021
In de SiSa-bijlage bij de jaarrekening 2021 wordt de RRE-subsidie van het rijk gereed gemeld. Voor de subsidie WUP-Berkum is in september 2021 al de definitieve subsidievaststelling ontvangen. Dit betekent dat de projecten Berkum, Verbeter&Bespaar en Assendorp eind 2021 kunnen worden afgesloten. Kleine restantbudgetten vanuit eigen middelen zullen worden overgeheveld naar het B&L-budget gebouwde omgeving.
Voor Dieze, de 4e initiatiefnemer binnen de RRE, zal het project nog niet worden afgesloten. Binnen dit project is ook de subsidieregeling huur zonnepanelen opgenomen die nog doorloopt in 2022.